Mitropolit Mihajlo, humanista, ktitor i influenser

Mnoge znamenite ličnosti iz društvenog života Srbije posećivale su Sokobanju i dale svoj doprinos njenom razvoju. Sokobanja je takođe Srbiji darivala nekoliko značajnih i uticajnih ljudi koji su ostavili traga u srpskoj istoriji. Jedan od njih je i rođeni Sokobanjac, Miloje Jovanović, čuveni - mitropolit srpski Mihailo. U knjizi „Sokobanja 1837 – 2007” pominje se kao najučeniji i najpoznatiji Srbin u oblasti teologije, diplomatije, kulture i humanizma XIX veka koga je Srbiji iznedrila Sokobanja. Kao izuzetna ličnost na svim poljima on nikada nije zaboravio odakle je potekao te je za svoj rodni kraj učinio tri značajna dela: ktitor je crkve Sv. Preobraženja Gospodnjeg, dao je novac za zgradu osnovne škole i osnivač je Društva za uređenje i ulepšavanje Sokobanje. Kako je svojim likom i delom stekao veliki ugled i poštovanje u svim društvenim krugovima, značajan broj njegovih prijatelja iz drugih gradova kao i iz inostranstva, novčano je pomogao njegove napore da unapredi rodni grad i ostavi nešto vredno budućim generacijama.

 

Crkva Sv. Preobraženja Gospodnjeg je izgrađena 1892. godine. Osvećena je iste godine na Vaskrs čemu je prisustvovao i ruski grof Todor Kotov, darivavši crkvi putir i dva jevanđelja, pečaćena u Kijevskoj livri. Oba jevanđelja se čuvaju i do današnjih dana su u upotrebi.

 

Osnovna škola izgrađena je dve godine kasnije, 1894. preko puta crkve. Neophodna sredstva za njenu izgradnju darivao je mitropolit Mihailo u znak sećanja na svoje roditelje. Kako je narod tada živeo u oskudici on je osmislio način kako da škola dođe do sopstvenog izvora prihoda i obezbedi savremena učila. Bio je inicijator osnivanja đačke zadruge koja je zasadila stabla duda i otpočela sa uzgojem svilene bube. Ovo je bila veoma profitabilna ideja koja je obezbeđivala sredstva školi sve do perioda nakon Drugog svetskog rata. Ova osnovna škola, zasluženo je ponela ime svog velikog ktitora, mitropolita Mihaila, jula 1931. godine da bi ga sasvim očekivano u periodu previranja nakon Drugog svetskog rata, tadašnje vlasti promenile. Škola je vratila naziv svog dobrotvora tek 2004. godine koji je ostao do danas. Stara zgrada škole je renovirana i u njoj učenici pohađaju prva četiri razreda osnovne škole, dok je za potrebe viših razreda osnovne škole izgrađena nova zgrada.

 

Društvo za uređenje i ulepšavanje Sokobanje, je treće značajno delo mitropolita Mihaila i predstavlja prvo registrovano ekološko udruženje na Balkanu. Osnivački akt ovog udruženja sadržao je odredbe kojima su definisani ciljevi poput podizanja ugleda kupatila kneza Miloša i kneza Mihaila kako bi sprečili naše ljude da iznose srpski novac u tuđe zemlje, obilazeći njihova kupatila koja svojom lekovitošću ne mogu nadmašiti ovu mineralnu vodu. Ovo društvo je osnovano 1895. godine pod pokroviteljstvom mitropolita Mihaila kada je na mesto prvog predsednika postavljen Petar Dojić, sreski lekar a na mesto potpredsednika Blagoje Stojković, trgovac. Već nakon jednogodišnjeg izveštaja društva o svom radu, bilo je jasno da je njegov doprinos razvoju banjskog turizma veliki. Izgradili su prolaz do Lepterije, uredili su izletište, predeo vodopada Ripaljke, sagradili su paviljone za osveženje turista mlečnim proizvodima i učinili još mnogo toga za svoj rodni grad.

 

Mitropolit Mihailo, potiče iz porodice sveštenikove kćeri, Marije i njenog supruga Milovana, trgovca i ćurčije. Rođen je 19. avgusta 1826. godine kao Miloje Jovanović a u osnovu školu je upisan sa devet godina što ga nije sprečilo da se ubrzo istakne i postane jedan od najboljih đaka u školi. Direktor je prepoznavši potencijale svog đaka, poslao Miloja na dalje školovanje u Zaječar i Negotin. Tamo je mitropolit Petar zapazio njegove izuzetne kvalitete te mu je on uskoro postao pitomac koga je uputio 1842. godine na dalje školovanje u beogradsku Bogosloviju.

 

Nakon provedenih četiri godina u Bogosloviji, poslat je kao najbolji sa još petoro pitomaca na studije u Kijev. Tamo se ozbiljno posvetio učenju i ubrzo došao do magistrature, primio monaški zavet i dobio ime Mihailo od rektora Akademije u Kijevu, Filareta, koji ga je postrigao.

 

Boravak u Rusiji iskoristio je osim za školovanje i za upoznavanje ruskih gradova i znamenitosti kao i za sticanje mnogobrojnih poznanstava sa ljudima bliskim dvoru.

 

Vrativši se u Srbiju 1854. godine, postavljen je za profesora Bogoslovije u Beogradu, nakon čega je ubrzo prešao na mesto episkopa za Šabac, gde je napisao značajna dela iz oblasti teologije i istorije. Arhijerejski sabor postavio ga je za mitropolita 1859. godine. Među njegovim delima je i niz beseda po kojima se pročuo i izdavao i do 15.000 primeraka, što je za ono vreme bio veliki tiraž. U godinama koje su usledile objavio je još oko 50 značajnih dela poput „Istorije srpske pravoslavne crkve u Srbiji”, „O monaštvu”, „Crkveni učitelj”, „Mudri iguman” i veoma korisnu „Ručna sveštenička knjiga”. Napisao je i značajan broj putopisa, poput onoga sa Svete Gore, koji je doživeo novo izdanje, inicirano od strane njegove praunuke Jelene Milojković-Đurić univerzetskog profesora iz Hjustona u državi Teksas i člana SANU van radnog saziva. Najveći broj putopisa nastao je u periodu nakon što je smenjen sa mesta mitropolita. 1878. godine. Tada je mogao da se posveti obilasku svetih mesta poput Palestine i Svete Gore Atonske.

Veza sa Rusijom

Još iz perioda školovanja u Rusiji mitropolit Mihailo je stupio u prijateljske odnose sa ljudima bliskim caru tako da je bio i ostao spona između srpskog i ruskog dvora. Diplomatski odnosi koji su zaživeli zahvaljujući njemu bili su veoma cenjeni za vreme vladavine dinastije Obrenovića. Tada su se spoljnopolitičke prilike izmenile pod uticajem Sanstefanskog ugovora (1878.) i Berlinskog kongresa (1878.) što je primoralo kralja Milana da se u spoljnoj politici više okrene Austriji nego Rusiji. Posledica ove promene kursa spoljne politike u Srbiji bila je najverovatnije i smena Mihaila sa mesta mitropolita 1881. godine. Nakon abdikacije kralja Milana on je ponovo postavljen na čelo Srpske crkve 1889. godine i na toj dužnosti ostao je do svoje smrti 1898. godine. Preminuo je u Beogradu a sahranjen je u porti Saborne crkve.

 

Naučnici iz nekoliko zemalja koji su učestvovali na naučnom skupu „Život i delo Mitropolita Mihaila”, održanom septembra 1995. godine u Sokobanji, u svojim radovima istakli su koliko su njegov lik i delo bili značajni za tadašnje društvo Srbije. Njegova bista, koja je rad poznate beogradske vajarke Darinke Radovanović, postavljena je u crkvi u Sokobanji čiji je on bio ktitor.

Dečak koji je zračio pravednošću i snagom duha

Kada je poslat na studije u Rusiju, on je sa još petoricom pitomaca, poveren Simi Milutinoviću Sarajliji, književniku i ministru kulture, koji je u ime države poneo novac za njihovo školovanje i usput ga neracionalno trošio. Videvši šta se dešava, ostala petorica su oduzeli novac od svog pratioca i dodelili ga Miloju kao najodgovornijem među njima. O snazi njegovog duha govore i reči koje je stigavši u Kijev zapisao kojima je podsećao sebe da nikada ne zaboravi razlog zbog koga je morao da napusti svoje otečestvo. Svrha tog dolaska bila je isključivo sticanje znanja i nauke, kako bi svojoj domovini bio što korisniji po povratku.

 

Duhovnik čijeg uticaja su se bojale strane vlade

Mitropolit Mihailo je bio veliki patriota, ličnost vredna divljenja i osoba velikog uticaja na društvene tokove. Stoga ne čudi činjenica da je po naredbi Austrougarske bio špijuniran punih dvadeset godina. Austrougarski političar i konzul u Beogradu, Benjamin Kalaj, govorio je o ovome u svom dnevniku. U svojim beleškama on je istakao da je mitropolit kao ličnost koja je predstavljala sponu između Srbije i Rusije zasmetao Austrougarskoj. Zbog toga je bio špijuniran od osobe koja se naselila prekoputa njegove kuće i koja je beležila sve njegove aktivnosti od svitanja do odlaska na spavanje.