Mužinac

Mužinac je naseljeno mesto u opštini Sokobanja. Nalazi se 12km severno od Sokobanje. Mužinac se nalazi između Ruja i Golemog Dela, ispod krečnjačkog rasednog dela planinskog kompleksa Rtnja. Naselje se najvećim delom nalazi na levoj pritoci Trgoviške reke, i na 600 metara visokoj jezerskoj terasi.

Mužinac je sa Sokobanjom povezana preko Šarbanovca, i na drugoj strani, preko Trgovišta. Sa Vrmdžom je povezana makadamskim putem. Osim ovih, još jedan pravac povezuje naselje sa Rtnjem, preko Gole Glavice i Čukara.

Iza imena sela nema konkretnog objašnjenja. Navodi se da su pre naseljavanja zaseoka u tom kraju muzli stoku, zbog čega je i dobio ime Mužinac. Neki tvrde da je Mužinac osnovao čovek po imenu „Joca Papudija“. Kažu da je seoska zajednica  bila dosta u pokretu. Krenuli su iz Selišta, a potom su se preselili u Selini, pa u Kešticu i potom na sadašnjoj lokaciji. Zajednica se proširila kao rezultat širenja stanovništva i imigracije. Postoje znaci zajednica tamo gde je nekada bilo selo. U Selištu je konzervirano antičko groblje.

Prema popisu iz 2002. u njemu je živelo 459 stanovnika. U selu Mužinac živi 415 stanovnika, prosečne starosti 50,5 godina. Mužinac ima 120 domaćinstava, u proseku 3,83 lica po porodici. Prema popisu iz 2002. godine, Mužinac je pretežno naseljen Srbima, a broj stanovnika je smanjen u poslednja tri popisa. Zajednica je gusto zbijena. Najgušće naseljena mesta su u blizini potoka Železnica. Kuće su često grupisane blizu druma. Različiti delovi sela nazvani po većim familijama.

U selu žive sledeće porodice:

• Popovci (Didići). Sv. Đorđe, iz Trgovišta se doselila porodica Kašmer – „Jerci“. Dida se u starosti zamonašio. U ovu porodicu spadaju sokobanjski Didići, među kojima je i Ljuba Didić.
• Ristići, Nikoljdan - Ristići su se doselili iz Buja – Zaglavak.
• Lazarovci (Nešići), Lazarevdan, i Aranđelovdan. Reč je o članu porodice "Dragutinci", koji je pobegao iz Sjenice kada je ubijen Turčin. „U Smolovce“, njihov kum.
• Alići, Sv. Vasilije, su cigani iz Krivog Vira.
• Milenkovći (Grčkići), Đurđevdan, prešli iz Planinice u Crna Reku. Poznati su kao Grčkići pošto se njihov deda oženio Grkinjom. Radio je u krojanju i šivanju i nije voleo da obrađuje zemlju.
• Matejići, Nikoljdan, porodica Radojkovci doselila se iz Šarbanovca.
• Markovići, Nikoljdan su doseljeni iz Šrbanovca
• Paunovići, Đurđevdan, doseljeni iz Vitoševca kraj Ražnja.

Aranđelovdan je seoski zavet.

Meštani se bave poljoprivredom, stočarstvom i pčelarstvom. Mužinac je poznat po Rtanjskom medu, koji je nedavno dobio zaštićeno geografsko poreklo. Njive su uglavnom ispod zaseoka, mada ih ima i iznad, na terasi od 600 metara, ispod Nenovice, i na krečnjačkim površinama, u plitkim i velikim uvalama. Njive ispod naselja su veoma plodne, kao i njive u odseku, pošto su izgrađene na jezerskim sedimentima. Međutim, na većim visinama njive su slabe.  Seljani stoku čuvaju na salašu podno Rtnja. Šuma je malo, a većina ih je u privatnom vlasništvu. Meštani piju vodu samo iz bunara i nema puno izvora. Najjači su severni i bočni južni vetrovi. 

Mitologija drevnog vulkana Rtnja, vatrenih lopti, jama ledenica, pećina, visokih vrhova, endemskih vrsta, glasina o vanzemaljcima, karakterističnih magnetnih polja i drugih čudnih pojava privlače veliki broj planinara, ljubitelja prirode, naučnika i lovaca na blago u selo Mužinac. Na Rtnju uspevaju lekovita autohtona biljna vrsta Nepetae rtanjensis i poznati rtanjski čaj. Veliki broj avanturista privlači i 50 metara duboka jama sa ledom.

Izrazit je izazov pešačenje do vrha Rtnja (Šiljak 1560 m). Staza počinje u podnožju Rtnja kod Tomićeve kolibe. Pošto na ovoj stazi nema izvora, svaki planinar mora poneti dosta vode. Staza je uglavnom kamenita i ima konzistentan i lagan uspon do samog vrha, što ovu stazu čini jednom od najjednostavnijih puteva do vrha Rtnja. Planinari nemaju poseban pogled na okolinu do 1200 metara nadmorske visine, ali na većim visinama, odnosno na vrhu Šiljak, mogu imati lep pogled u 360 stepeni. Kompletan uspon do vrha traje oko sat i po do dva sata. Ukupna dužina staze (uključujući povratak) je 12 kilometara.